قسمت ششم

جدول شماره یک ( صداهای زبان کردی که در زبان فارسی وجود ندارند.)

قسمت پنجم

مشکلات رسم الخط فارسی برای استفاده در نوشتن زبان کردی

مشکلات رسم الخط فارسی برای استفاده در نوشتن زبان کردی به آوانگاری و ساختار واژگان ( صرف ) و به ساختار جمله ( نحو ) در فارسی و کردی ارتباط دارد.

الف ) مشکل نوشتن صداهای زبان کردی:

در زبان کردی و گویش های کرمانشاهی و ... یازده صدای خاص وجود دارد که در زبان فارسی نیست. چهار حرف فارسی « ل ، ی ، ر ، و » در کردی هم به صورت صدای فارسی وجود دارند ( رقیق ) و هم با صدای متفاوت کردی ( فخیم ) ، اما نزدیک به صداهای قبلی.

پنج صدای ترکیبی در کردی هست که در فارسی نیست. اما در فارسی باستان و زبان اوستایی وجود داشته. این صداها را ما به ناچار با صداهای موجود در آنها که با هم ترکیب شده و یک صدا را به وجود آورده می نویسیم: « وی ، وی فخیم ، نگ ، خُوَ ، خُوا »

بجز « و » و « غ » نه صدای باقیمانده را با حروف الفبای فارسی نمی توان نشان داد و باید برای نشان دادن آنها بین اهل فن اتفاق نظری صورت گیرد.

توجه شود که دو صدای « خُوَ » و «خُوا » فقط در حضور « خ » ایجاد می شوند و با هیچ صامت دیگری نمی توان این ترکیب را ایجاد کرد. مثلاً « بُوَ » و «بُوا ». چنین صدایی نمی دهند. از طرفی از ترکیب « خُو » با « -ُ » ( خُوُ ) یا با « -ِ » ( خُوِ ) یا با « ی » ( خُوی ) یا با « - و » (خُو و ) صدای مستقلی ایجاد نمی شود.

از میان یازده صدای گفته شده، بیشتر از همه یکسان نوشتن صداهایی که شکل ظاهری آنها « ی » دارد ، شامل سه صدای « ای فخیم ، ی فخیم ، وی فخیم » مشکل ایجاد می کند. در تمام افعال مضارع ضمیر صیغه های دوم شخص مفرد و سوم شخص مفرد هر دو با « ی » نوشته می شوند و باعث تغییر واج یا حروف اصلی می شود که نتیجه ی آنها اشتباه خواندن کلمه است. مثلاً صدای آخر واژه ی « که ی » به دو صورت خوانده می شود که دو معنی متفاوت ایجاد می کند: اگر «ی » را به صورت فارسی ( رقیق ) بخوانیم ، « که ی » به معنی « می کنی » است و اگر « ی » را به صورت کردی ( فخیم ) بخوانیم  ، « که ی » به معنی « می کند » است.

در بقیه ی واژه ها صداهای کردی اگر به شکل فارسی گفته شود ، کمتر تغییر اساسی در واژگان ایجاد می شود.

ادامه دارد

قسمت چهارم

ج) صداهای موجود در زبان فارسی که دیگر تلفّظ نمی شوند اما در متون کهن دیده می شوند.

نمونه ی آنها کلمه هایی است مثل « خواهر » ( خاهر ) ، « خواستن » ( خاستن ) ، « خواب » ( خاب ) و ... که صدای فارسی آنها در حال حاضر « خا » است یا کلمه هایی مثل « خورشید » ( خُرشید ) ، « خورش » ( خُرش ) ، ... که صدای ابتدای آنها « خُ » است اما صداهایی که قبلا در این ها بوده ( و هنوز هم در کردی کرمانشاهی تلفظ می شود ) ، « خُوا » و « خُوَ » است که به مرور ساده شده و به شکل امروزی در آمده است.

ه ) آمدن دو مصوت پشت سر هم

در واژه ای مثل « حوله » ؛ در صورتی که صدای « و » در عربی و کردی به عنوان صدای صامت هست اما در فارسی فقط به صورت مصوت بلند « - و » وجود دارد و آن صدایی که در فارسی شکل « و » دارد و  در واژه هایی مثل « گاو » به کار می رود، همان است تکه در انگلیسی با صدای « v » خوانده می شود. 

و ) نوشتن واژه های عربی با رسم الخط عربی

مثل واژه های متون مذهبی، نام های عربی مثل صغری ، کبری ، عیسی ، موسی و ... واژه هایی مثل حتی ، لکن ، محتوی و ....

ز ) استفاده از نشانه های دیگر عربی مثل تشدید « -ّ » ، تنوین « اً ، اٍ ، اٌ » و ...

ح ) مشترک بودن حروف « و ، ی » برای نشان دادن صداهای صامت و مصوت بلند 

قسمت سوم

بعضی از مشکلات رسم الخط فارسی

الف ) ننوشتن صداهای کوتاه

ب ) نوشتن حروف عربی ( ث ، ح ، ذ ، ص ، ض ، ط ، ظ ، ع ، غ ) که صدای معادل آنها در فارسی کنونی نیست.

البته نوشتن واژه ها به این شکل این حسن را دارد که واژه های اوستایی و عربی موجود در زبان فارسی با شکل درست خود نوشته می شوند و خواننده ی اهل تحقیق با دیدن آنها می تواند ریشه و واژه های هم خانواده ی آنها را شناسایی و بررسی کند و همچنین می تواند متن عربی را تا حدودی بهتر بخواند. در زبان اوستایی مخارج صداهای «ث» و «غ» وجود داشته است. واژه های عربی با مخارج بالا ( ث ، ح ، ... ) در زبان فارسی فراوان هستند و حتی شکل های جدیدی پیدا کرده اند که در عربی نیست یا معنی آن تفاوت می کند.

در رسم الخط سورانی از حروف « ح ، ع ، غ » استفاده شده، اما بقیه حذف شده اند.

در مورد حروف بالا چند نکته از جلد اول کتاب « سبک شناسی » استاد ملک الشعرای بهار ذکر می گردد.:

« مخرج : حا ، صاد ، ضاد ، طا ، ظا ، عین و به قولی قاف در حروف فارسی از قدیم الایام نبوده است. » ( صفحه ی 189 )

« حرف غین ، در لغات فارسی بوده است. یعنی در عهد ساسانیان این حرف اوستایی را به صورتی که نمودیم مشاهده می نمائیم. چون تاغ و باغ و بغ و مغ ، ولی امروز این حرف را تنها در خط می نویسیم. » ( صفحه ی 191 )

صدای « غ » گرچه در فارسی از بین رفته ، اما در کردی باقی مانده است. در کردی کرمانشاهی واژه های دارای این صدا را به دو صورت تلفظ می کنند. گاهی آن را تبدیل به « خ » می کنند ، مثل « باغ » ( باخ ) ، « داغ » ( داخ ) ، « غم » ( خم ) ، ... و گاهی به همان صورت عربی و اوستایی خوانده می شود. مثل «بغداد» ، « غریق » ، «غریب» ( غریو )

قسمت دوم

بعضی خصوصیات رسم الخط فارسی

در این رسم الخط صداهای کوتاه به این شکل ها نشان داده می شوند « َ ، ُ ، ِ » و در آموزش ابتدایی در کتاب ها نوشته می شوند.  پس از آشنایی دانش آموزان با خواندن و نوشتن فارسی، این صداها دیگر در کتاب ها نوشته نمی شوند. اما خوانده می شوند که این ایراد باعث می شود کسی که شکل واژه ای را قبلا ندیده است، آن را گاهی غلط بخواند.

صداهای بلند در رسم الخط فارسی به شکل « ا ، و ، ی » نوشته می شوند.

صدای همزه در رسم الخط فارسی:

در ابتدای واژه یا گاهی در هجای دوم ( بخش دوم ) بعضی واژه ها یا ابتدای دومین تکواژ از واژه های مرکب که واژه با مصوت های کوتاه یا بلند ( در واقع با همزه « ء» شروع می شود این مصوت ها را بدون همزه نمی توان خواند. از طرفی در جاهای ذکر شده در فارسی خود همزه نوشته نمی شود و شکل و صدای آن هم، چون به تنهایی قابل ادا کردن نیست ، به نوآموزان آموزش داده نمی شود. در این جاها صداها را با کرسی « ا » می نویسند. صداهای کوتاه را به شکل « اَ ، اُ ، اِ » و صداهای بلند را به شکل « آ ، او ، ای » می نویسند و با همزه می خوانند. در واقع صدای همزه در اینجا وجود دارد و خوانده می شود، اما نوشته نمی شود و حرف « ا » نقشی ندارد جز این که به اصطلاح کرسی همزه است. مثل : آب ، او ، این ، ابر ، اردک ، امروز ، قرآن ، بی اندازه ، بر افتادن ، با اختیار ، بی ایراد.

همزه اگر در داخل واژه و بین حروف دیگر باشد، چه با مصوت و چه به حالت ساکن به شکل هایی که در عربی رایج است نوشته می شود و یا با کرسی و یا بدون کرسی دیده می شود: « ء ، أ ، إ ، ؤ ، ... » مثل تألیف ، إنشاء ، مسئوول ( مسئول ) ، تنهائی ، رأی ، شی ء.

قسمت اول

برای نوشتن کردی کرمانشاهی با حروف الفبای فارسی، از همه ی این حروف استفاده می شود. زیرا همه ی صداهای زبان فارسی در کردی هم هست. و واژه های فارسی و عربی موجود در فارسی هم که دارای حروف عربی ( ث ، ص ، ض ، ط ، ظ ) هستند، در زبان کردی هم به کار می روند. همچنین از علامت هایی که برای نشان دادن مصوت های کوتاه و بلند و حروف تکراری ( تشدید) و نون ساکن ( تنوین ) و ... در رسم الخط فارسی به کار می روند و از عربی وام گرفته شده اند، استفاده می شود.

رسم الخط فارسی دارای مشکلاتی است که در الفبای سورانی کوشش شده است برطرف شود، اما تنها رسم الخطی که ایرانیان همه با آن آشنا هستند و آن را آموزش می بینند فارسی است. اگر بخواهیم کردی را طوری بنویسیم که همه و به ویژه مردم کرمانشاهان بتوانند آن را بخوانند، در حال حاضر تنها راه نوشتن با رسم الخط فارسی است. البته این موضوع مانع از این نیست که در هر کتاب یا نوشته ی کردی با هر رسم الخط دیگری از جمله رسم الخطی که هم اکنون در کردستان رایج است ( اصطلاحا رسم الخط سورانی ) و آوانگاری لاتین هم به علاقمندان عرضه شود.

دوشنبه سوم دی 1397

غلامرضا بدری

ادامه دارد.

سلام

برای دیدن کلیپ معرفی کتاب مثل و اصطلاح کردی به سایت آپارات مراجعه نمایید.

کتاب مثل و اصطلاح کردی در پاییز سال 1396، توسط انتشارات دینور، در شهر کرمانشاه منتشر شده که مشتمل بر 2796 مثل و اصطلاح ( ضرب المثل کردی کرمانشاهی، اصطلاح کردی کرمانشاهی و زبانزد کردی کرمانشاهی ) به گویش کردی کرمانشاهی و دیگر گویش های استان کرمانشاهان است.کتاب در دو مجلد جداگانه به نام کتاب ویژه و کتاب عمومی چاپ شده. کتاب ویژه مخصوص اهل تحقیق و دانشگاهیان است و علاوه بر متن ضرب المثل ها و اصطلاح های کردی کرمانشاهی، دارای شش مقاله تخصصی در مورد فرهنگ مردم و فرهنگ مردم کرمانشاهان و نکته هایی در مورد نحوه نوشتن کردی کرمانشاهی با الفبا و رسم الخط فارسی است. و در پایان هم دو واژه نامه به فارسی و کردی و فهرست موضوعی فارسی و فهرست اعلام است. متن کتاب ویژه مثل و اصطلاح کردی به سه رسم الخط فارسی ، سورانی و آوانگاری لاتین نوشته شده و ضرب المثل ها و اصطلاح های کردی کرمانشاهی به فارسی ترچمه شده و علت بیان آنها توسط مردم گفته شده و توضیحات دیگر در صورت لزوم اضافه شده و احیانا اشعاری هم به عنوان شاهد مثال آورده شده.

متن عمومی مخصوص عموم مردم و علاقمندان به ضرب المثل کردی کرمانشاهی و  اصطلاح کردی کرمانشاهی است که با رسم الخط فارسی و به شکل ساده و راحت نوشته شده و هر کس که خواندن فارسی بلد باشد می تواند آنها را بخواند و ترجمه فارسی هم دارد همراه با توضیح دلیل بیان ضرب المثل و اصطلاح. 

قیمت کتاب تخصصی سی هزار تومان و کتاب عمومی هجده هزار تومان است و در کتابفروشی پرهام در خیابان ویلا و کتاب شهر در چهار راه گلستان روبروی شیرینی الف و دیگر کتابفروشی های شهر کرمانشاه به فروش می رسد.

کتاب از دستاوردهای سازمان دانش بومی و فرهنگ شفاهی ایران باختری است و گردآورنده آن غلامرضا بدری ست.